ΨΥΧΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΔΗΜΙΑΣ COVID-19 ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ 

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

Α΄ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ

Διευθυντής: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Χ. Χ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

Η επιμέλεια του κειμένου έγινε από: Αγγελική Μπράβου, Κατερίνα Μαδούρου, Γεωργία Βασιλείου, Φραγκίσκος Γονιδάκης

Τις τελευταίες εβδομάδες με την εμφάνιση κι εξάπλωση του ιού SARS-CoV2, καθώς και με τον χαρακτηρισμό της λοίμωξης που προκαλείται από αυτόν (COVID-19) από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως πανδημία, πολλές χώρες έχουν κληθεί να πάρουν πολύ αυστηρά μέτρα. Ζητούν από τους πολίτες που έχουν προσβληθεί ή εκτεθεί στον κορονοϊό να κρατήσουν κοινωνικές αποστάσεις ή να μπουν είτε σε καραντίνα είτε σε απομόνωση, με στόχο να μειωθεί η εξάπλωση της νόσου.

Μερικοί από τους όρους που θα συναντήσεις και συνδέονται με την αντιμετώπιση της πανδημίας είναι οι παρακάτω:

•  Κοινωνική απόσταση: αναφέρεται στην αποφυγή στενής επαφής με άλλα άτομα, στη διατήρηση ασφαλούς απόστασης (συνήθως ένα με δύο μέτρα) από τους υπόλοιπους ανθρώπους, καθώς και στην αποφυγή συγκέντρωσης σε χώρους όπως σχολεία, καταστήματα, εκκλησίες και μεταφορικά μέσα.
• Καραντίνα: περιλαμβάνει την απόλυτη αποφυγή της επαφής με άλλους ανθρώπους σε περίπτωση που κάποιος έχει εκτεθεί στον ιό, για να διαπιστωθεί αν θα εκδηλώσει ή όχι τη νόσο.
• Απομόνωση: σημαίνει την απομάκρυνση κάποιου που έχει προσβληθεί από τον ιό, ώστε να μην τον μεταδώσει σε άλλους.

Τα μέτρα αυτά, αν κι από το σύνολο των επιστημόνων που ασχολούνται με την πανδημία κρίνονται ως επιβεβλημένα, ενδέχεται σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη απειλή που προέρχεται από την επέλαση της πανδημίας να σου προκαλέσουν έντονα κι αρνητικά συναισθήματα, όπως:

•  Φόβο κι άγχος. Είναι πολύ σύνηθες να υπάρχει ανησυχία και φόβος για εσένα ή τα αγαπημένα σου πρόσωπα για πιθανή εκδήλωση της ασθένειας και τη μετάδοσή της, καθώς και για τη βαρύτητα και για την έκβασή της. Είναι επίσης φυσιολογικό να υπάρχουν ανησυχίες όσον αφορά την προμήθεια αγαθών, το διάλειμμα από τη δουλειά ή την εκπλήρωση των οικογενειακών υποχρεώσεων. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να εμφανίσουν προβλήματα στον ύπνο ή ακόμα και στην εκτέλεση καθημερινών εργασιών. Μπορεί επίσης να παρατηρήσεις αυξητική τάση της κατανάλωσης αλκοόλ, αύξηση του καπνίσματος ή ακόμη και κατάχρηση ψυχοδραστικών ουσιών.

•  Θλίψη και ανία. Η διακοπή της εργασίας και των δραστηριοτήτων που δίνουν νόημα στη ζωή του καθενός μας και η μειωμένη επαφή με άλλα άτομα διαταράσσουν την καθημερινότητά μας, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη διάθεση κι έντονη βαρεμάρα.

•  Θυμός κι εκνευρισμός. Η απομόνωση και η καραντίνα η δική σου ή των αγαπημένων σου προσώπων, καθώς και η σταδιακή διακοπή της λειτουργίας των καταστημάτων και των χώρων αναψυχής μπορεί να σε οδηγήσουν σε μια αίσθηση περιορισμού της προσωπικής σου ελευθερίας, με αποτέλεσμα να νιώθεις αυξημένη ένταση κι εκνευρισμό. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να νιώσεις επίσης θυμό ή απέχθεια για τις ιατρικές υπηρεσίες που σε υπέβαλαν είτε σε καραντίνα είτε σε απομόνωση, ή και για άλλα άτομα εάν θεωρήσεις ότι εκτέθηκες στον ιό λόγω αμέλειας κάποιου άλλου προσώπου.

•  Στιγματισμός. Αν κάποιος νοσήσει ή έχει εκτεθεί στον SARS-CoV-2, μπορεί να νιώθει στιγματισμένος από ανθρώπους που φοβούνται ότι θα κολλήσουν από αυτόν. Τα ίδια συναισθήματα μπορεί να νιώθουν και μέλη της οικογένειας ενός ατόμου που νοσεί από COVID-19, καθώς αισθάνονται ότι έχουν διαφοροποιηθεί από την υπόλοιπη κοινωνική τους ομάδα.

Η αντίδραση του κάθε ατόμου επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως η προσωπικότητα, το μικρο-περιβάλλον του (οικογένεια, φίλοι, εργασιακός χώρος) και η κοινότητα μέσα στην οποία ζει. Οι ομάδες πληθυσμού που φαίνεται να επηρεάζονται περισσότερο και να εμφανίζουν εντονότερες εκδηλώσεις στρες είναι:

•  Άτομα μεγαλύτερης ηλικίας ή άτομα που έχουν κάποια χρόνια νόσο και παρουσιάζουν αυξημένη πιθανότητα να νοσήσουν σοβαρά από τον COVID19
•   Τα παιδιά και οι έφηβοι
•  Εκείνοι που βρίσκονται στη πρώτη γραμμή αντιμετώπισης του ιού, όπως ιατροί και νοσηλευτικό προσωπικό
•  Άτομα που πάσχουν ήδη από κάποια ψυχιατρική διαταραχή

Πιθανές αιτίες αύξησης του στρες θεωρούνται:

•  Η μείωση των δραστηριοτήτων και των προσλαμβανόμενων ερεθισμάτων
•  Οι μειωμένες κοινωνικές επαφές
•  Οι οικονομικές δυσκολίες και η οικονομική επιβάρυνση λόγω της αδυναμίας για εργασία
•  Η έλλειψη αποτελεσματικών στρατηγικών αντιμετώπισης του στρες
•  Ο χρόνος που διαρκεί η κοινωνική απομόνωση. Μεγαλύτερη διάρκεια συνδέεται με επιβαρυμένη ψυχική υγεία και συμπτωματολογία μετατραυματικού στρες
•  Ένας ακόμα παράγοντας μπορεί να είναι η ανεπαρκής προμήθεια αγαθών (π.χ., νερό, φαγητό, ένδυση, φάρμακα), όπως και η αδυναμία πρόσβασης σε ιατρική φροντίδα και συνταγογράφηση.
•  Τέλος, η ελλιπής πληροφόρηση μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στο γενικό πληθυσμό.

Τρόποι διαφύλαξης της ψυχικής υγείας:

1. Σωστή πληροφόρηση για τον ιό από έγκυρες πηγές και περιορισμός της έκθεσης στα μέσα μαζικής ενημέρωσης: η επαναλαμβανόμενη κι ασταμάτητη έκθεση στην ενημέρωση (τηλεόραση, διαδίκτυο, μέσα κοινωνικής δικτύωσης) αυξάνει τα επίπεδα άγχους και δυσφορίας. Μπορεί επίσης να αποτελέσει πηγή παραπληροφόρησης.

2. Διατήρηση της επικοινωνίας με τους σημαντικούς ανθρώπους. Για τα περισσότερα άτομα είναι ανακουφιστικό όταν μπορούν να μιλήσουν για τις ανησυχίες τους με φίλους ή με την οικογένειά τους. Η επικοινωνία δημιουργεί πολλές φορές ένα ισχυρό υποστηρικτικό δίκτυο ψυχικής προστασίας για το άτομο του οποίο ο ψυχισμός δοκιμάζεται σημαντικά.

3. Φροντίδα σωματικής υγείας για τη ρύθμιση του συναισθήματος: ισορροπημένη διατροφή, επαρκής ύπνος, ξεκούραση, σωματική άσκηση μέσα στο σπίτι στα πλαίσια του δυνατού, αποφυγή της κατανάλωσης αλκοόλ, του καπνίσματος και της χρήσης ουσιών.

4. Ψυχοεκπαίδευση για το στρες και τη ψυχική δυσφορία (διαχείριση συναισθημάτων):

➢ Βοήθεια στην αναγνώριση κι αποδοχή συναισθημάτων για την ομαλοποίηση των συναισθηματικών αντιδράσεων («Αναγνωρίστε στον εαυτό σας ότι βιώνετε ένα σοβαρό και ακραίο στρεσογόνο γεγονός και ότι θα ακολουθήσουν κάποιες συναισθηματικές αντιδράσεις. Έχετε κάθε δικαίωμα στο συναίσθημα και επιτρέψτε στον εαυτό σας να αισθανθεί θλίψη ή οποιοδήποτε αρνητικό συναίσθημα. Όμως, θυμηθείτε τις δυνάμεις και τις ικανότητες που διαθέτετε για να ανταπεξέλθετε στη δύσκολη αυτή στιγμή.»)

 ➢ Παρατήρηση κι αναγνώριση συμπτωμάτων στρες, ψυχικής δυσφορίας κι επικίνδυνων συμπεριφορών υγείας προς τον εαυτό σας και προς τους οικείους σας → απόκτηση επίγνωσης για τη κατάσταση της ψυχικής σας υγείας κι αποτροπή επιδείνωσης.

➢ Ψυχοεκπαίδευση σε συγκεκριμένες στρατηγικές/δεξιότητες μείωσης της δυσφορίας, όπως διαφραγματική αναπνοή, χαλάρωση, χρήση κρύου νερού, μέσα από κείμενα με αναλυτικές οδηγίες ή/και οπτικοακουστικό υλικό στο διαδίκτυο.

➢ Βασικές δεξιότητες πρακτικής στην αυτοεπικέντρωση (mindfullness) μέσα από μικρής διάρκειας ασκήσεις που υπάρχουν διαθέσιμες στο διαδίκτυο.

➢ Προετοιμασία ενός σχεδίου δράσης/έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση της πανδημίας σε προσωπικό και οικογενειακό επίπεδο.

➢ Επικοινωνία κι έκφραση συναισθημάτων και ανησυχιών σε αγαπημένα πρόσωπα και άτομα εμπιστοσύνης.

➢ Kινητοποίηση με προγραμματισμό δραστηριοτήτων μέσα στην ημέρα για την αύξηση των θετικών συναισθημάτων: προσπάθεια για την ένταξη ευχάριστων δραστηριοτήτων μέσα στην αλλαγμένη καθημερινότητα.

➢ Προσπάθεια δημιουργίας και διατήρησης μιας καθημερινής ρουτίνας χωρίς απαιτητικό κι αγχώδη τρόπο.

Τι μπορώ να κάνω όταν νιώθω ψυχικά πιεσμένος:

1. Αναζητήστε το λόγο για τον οποίο νιώθετε πιεσμένος.

✓ Διαχωρίστε τις πιθανές αιτίες σε τρεις κατηγορίες: α) εκείνες για τις οποίες υπάρχει πρακτική λύση, β) εκείνες που θα βελτιωθούν με την πάροδο του χρόνου και γ) εκείνες για τις οποίες δεν μπορείτε πραγματικά να κάνετε κάτι.

✓ Προσπαθήστε να αποβάλετε τις ανησυχίες σας για ζητήματα που κατατάσσονται στη δεύτερη και στην τρίτη κατηγορία. Προσπαθήστε να σκεφτείτε: «Σε τι με ωφελεί να ανησυχώ για κάτι που δεν μπορώ να διορθώσω;»

2. Ενισχύστε την αυτοεπικέντρωσή σας.

✓ Η αυτοεπικέντρωση σχετίζεται με την ικανότητά μας να εστιάζουμε την προσοχή στο εδώ και τώρα, και να απομακρύνουμε τον εαυτό μας από σκέψεις και συναισθήματα που δεν σχετίζονται με τη στιγμή την οποία ζούμε, αλλά με το απώτερο μέλλον ή το παρελθόν.

✓ Κάντε ένα διάλειμμα από τον καταιγισμό των ειδήσεων που δεχόμαστε από παντού. 

3. Αποσπάστε τη προσοχή σας κάνοντας πράγματα που σας χαλαρώνουν και σας διασκεδάζουν. Για παράδειγμα, επικοινωνήστε με οικεία πρόσωπα, δείτε μια σειρά ή μια ταινία που σας κινεί το ενδιαφέρον, διαβάστε κάποιο βιβλίο, βγείτε να περπατήσετε λίγο φροντίζοντας να τηρήσετε τις οδηγίες προστασίας. 

4. Σε περιπτώσεις που η ανησυχία δεν υποχωρεί, επικοινωνήστε με τους αρμόδιους φορείς ψυχικής υγείας.

Για τα άτομα που πάσχουν από κάποια ψυχιατρική διαταραχή:

• Θα πρέπει να ακολουθήσετε το θεραπευτικό πλάνο που έχει συμφωνηθεί με το θεραπευτή σας για τη διαχείριση της δυσφορίας και των συναισθηματικών κρίσεων.
• Θα πρέπει να συνεχίσετε να έχετε τακτική επαφή και θεραπευτική παρακολούθηση, έστω κι από απόσταση με τη χρήση των τεχνολογικών δυνατοτήτων επικοινωνίας μέσω του διαδικτύου, ούτως ώστε να αποτραπεί μια σοβαρή υποτροπή/επιδείνωση των συμπτωμάτων ή ακόμη και μια πιθανή νοσηλεία.
•  Διασφαλίστε στο μέτρο του εφικτού πως διαθέτετε επαρκή ποσότητα από τη φαρμακευτική σας αγωγή.

Πηγή: https://eody.gov.gr/wp-content/uploads/2020/03/psyxiki_diaxeirisi.pdf

Όταν η ψυχή πονά το σώμα υποφέρει

Ο Πλάτων υποστήριξε πως το μεγαλύτερο λάθος στη θεραπεία των ασθενειών είναι ο διαχωρισμός σώματος και ψυχής με συνέπεια οι γιατροί να μην εξετάζουν συνολικά το πρόβλημα αλλά μόνο το σημείο που νοσεί.

Όπου το σύνολο όμως είναι άρρωστο, είναι αδύνατο να έχουμε υγιές ένα μέρος. Όπως αναφέρει ο J.Rattner στο βιβλίο του “Ψυχοσωματικές αρρώστιες” πάνω από τους μισούς ανθρώπους που επισκέπτονται το γιατρό για κάποια σωματική ασθένεια πάσχουν από ψυχική αρρώστια, χωρίς να το ξέρουν.

Η αρρώστια στην οργανική της μορφή είναι έκφραση ψυχικών ανωμαλιών, είναι δηλαδή ψ υ χ ο σ ω μ α τ ι κ ή  α ρ ρ ώ σ τ ι α, όταν το άτομο για οποιοδήποτε λόγο πιέζει σκέψεις, συναισθήματα, πόθους, τα «θέλω» του τότε αυτά σωματοποιούνται και βγαίνουν με τη μορφή κάποιας ασθένειας.

Ο πιο κατάλληλος απ’ όλους τους γιατρούς για να αναζητήσει τις βαθύτερες αιτίες της αρρώστιας είναι ο ψυχοθεραπευτής, ο οποίος διαθέτει εκείνες τις γνώσεις για να διεισδύσει βαθιά στη ψυχή του αρρώστου και θα δει τι είναι αυτό που του αρρωσταίνει το σώμα.

Η αρρώστια δεν είναι τυχαία ούτε ανώνυμη σύμπτωση είναι μια δυνατότητα του αδύναμου ατόμου να αντιδράσει σε ότι τον καταπιέζει.

Όπως αναφέρει ο Ρύντιγκερ Ντάλκε στο βιβλίο του «Η ασθένεια ως γλώσσα της ψυχής» με την εμφάνιση της ασθένειας το άτομο αναδύει ένα μέρος του καταπιεσμένου του εγώ. Ό,τι δε τολμούσε το άτομο μέχρι τώρα να εκφράσει βγαίνει από τα βάθη της ψυχής του με τη μορφή της ασθένειας.

Με την επιρροή της ψυχολογίας στην ιατρική αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε οτι η ασθένεια δεν είναι μόνο σωματική αλλά και ψυχική διαδικασία, έτσι εγκαταλείπεται ο μονόπλευρος προσανατολισμός της φυσικής ιατρικής ,που σίγουρα βοήθησε στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ανθρώπων, όμως είχε μια περιορισμένη αντίληψη για την αρρώστια, να εστιάζει στο μέρος που νοσεί και όχι στο «όλον».

Στη προεπιστημονική σκέψη ο μάγος μέσα από ειδικές τελετουργίες προσπαθούσε να διώξει τον ¨δαίμονα”. Η τεχνική του μάγου ήταν στην ουσία μια πρωτόγονη ψυχοθεραπεία ,που απευθυνόταν στη ψυχή για να θεραπεύσει το σώμα από τις αναπηρίες του, υπάρχει το συμπέρασμα οτι η ψυχή μπορεί να επιδράσει σε όλα.

Η φιλοσοφία του Αριστοτέλη, η οποία κυριάρχησε σε όλο το Μεσαίωνα υποστηρίζει ότι η ψυχή είναι η πρώτη ενδεχέλεια ενός φυσικού σώματος, του οποίου αυτή είναι η κινητήρια δύναμη.

Το μεγαλύτερο μέρος των σωματικών ασθενειών είναι απόρροια μιας υπαρξιακής κρίσης, σύμφωνα με τον Arthur Jores η έννοια “των ανθρώπινων ασθενειών” προβάλει καθαρά τις ψυχοσωματικές αδυναμίες και τονίζει τη σχέση ανάμεσα στην αρρώστια και την ανθρώπινή προβληματικότητα.

Πίσω από καρδιολογικά, αναπνευστικά, δερματολογικά προβλήματα αλλά και σοβαρές ασθένειες όπως ο καρκίνος, η φυματίωση, το έλκος του στομάχου, ο διαβήτης κρύβεται μια αδύναμη ψυχή που δε μπορεί να εκφραστεί και επιλέγει το δρόμο της αρρώστιας για να μπορέσει να το κάνει.

Καλό θα ήταν να αναρωτηθούμε που μας «εξυπηρετεί» η εμφάνιση μιας ασθένειας, μήπως είναι ένα άλλοθι να ξεκουραστώ ή μήπως να αποφύγω κάτι ή κάποιον. Θα μπορούσε να είναι ένα καμουφλαρισμένο συναίσθημα ή η ανάγκη μου να με προσέξουν επιτέλους.

Οι ψυχοθεραπευτές υποστηρίζουν οτι η έκφραση των συναισθημάτων μας βοηθά να αποβάλουμε αρνητικά συναισθήματα τα οποία είναι «τοξικά» όταν αυτά δεν εκφραστούν με αποτέλεσμα να εκδηλωθεί κάποια ασθένεια.

Στην Αμερική η ψυχοσωματική άνοιξε νέους 

δρόμους μέσα από το ερευνητικό έργο του φυσιολόγου W.B.Cannon,στο βιβλίο του «Η σοφία του σώματος» διατύπωσε το κανόνα οτι το σώμα προσπαθεί σε όλες τις περιπτώσεις να διατηρήσει την ισορροπία των λειτουργιών του.

Αυτή η ισορροπία μπορεί να διαταραχθεί τόσο από τη φυσική όσο και από την ψυχική πλευρά. Όπως βλέπουμε γίνεται κατανοητό ότι η συνεχής ψυχική επιβάρυνση μπορεί να προκαλέσει σωματικές ασθένειες. Εκτός από τον Cannon έρευνες και άλλων επιστημόνων έφεραν μεγάλες αλλαγές στη ψυχοσωματική.

Ο W.R.Hess με την εξήγηση των νευροφυτικών κύκλων λειτουργίας άνοιξε το δρόμο στη παρατήρηση ανάμεσα στο σώμα και τη ψυχή ο δε H.Selye με την έρευνα του για το Stress (δηλαδή είναι η κατάσταση του οργανισμού όταν βρεθεί κάτω από ορισμένες συνθήκες) που έγινε γνωστό ως «σύνδρομο της προσαρμογής».

Η ιατρική, η φαρμακολογία, η έρευνα για την κληρονομικότητα, η ενδοκρινολογία καθώς και η τεχνολογική πρόοδο στο τομέα της χειρουργικής έχουν βοηθήσει τον άνθρωπο να βελτιώσει τόσο τη ποιότητα όσο και τη διάρκεια της ζωής του.

«Όμως ο άνθρωπος δεν είναι μόνο ένας ανατομικός και φυσιολογικός μηχανισμός, είναι ένα πλάσμα που διακατέχεται από αγάπη, μίσος ,ορμές και πάθη, τα οποία είναι ικανά να προξενήσουν βλάβες στη ψυχή αλλά και στο σώμα του (Weiss und Englich, Psychosomatic Medicine,1943).

Κλείνοντας οφείλουμε να πούμε οτι ο καθένας από μας κρατά στα χέρια την υγεία και τη ζωή του, σίγουρα παίζουν ρόλο οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, η διατροφή, η σωματική άσκηση και βέβαια η κληρονομικότητα.

Όμως πάνω απ’ όλα σημασία έχει η ψυχή μας, αν νιώθουμε αποδεκτοί, απαλλαγμένοι από φοβίες και ενοχές, ελεύθεροι να ανοιχτούμε και να έρθουμε σε επαφή με το συναίσθημα μας, τότε έχουμε πολλές πιθανότητες να μην έρθουμε σχεδόν ποτέ αντιμέτωποι με σοβαρές ασθένειες οι οποίες καθρεφτίζουν ψυχικά τραύματα, έλλειψη αυτοεκτίμησης, έλλειψη σκοπού ύπαρξης.

Η ψυχή μας μιλά μέσα από το σώμα μας, μην αγνοείς τα μηνύματα που σου στέλνει ,άκουσε το σώμα σου και νιώσε τη ψυχή σου τότε μόνο θα αισθανθείς ισορροπημένος, γαλήνιος και έτοιμος να αντιμετωπίσεις τις προκλήσεις της ζωής, έτοιμος απλά να ζήσεις τη ζωή.

Άννα Ντίζου, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας-Ψυχοθεραπεύτρια

Πηγή : psychorropia.gr

http://www.hippieteepee.gr/